Ubezwłasnowolnienie polega na całkowitym bądź częściowym pozbawieniu osoby zdolności do czynności prawnych (np. do zawierania różnych umów), co powinno być wyrazem troski i chęci pomocy osobom, które nie są w stanie zaopiekować się sobą, zadbać samodzielnie o swoje dobro, ponieważ tylko to może być podstawą złożenia wniosku. Ubezwłasnowolnienie może orzec tylko właściwy Sąd.

Często ten instrument prawny jest używany w stosunku do osób niepełnosprawnych intelektualnie bądź mających jakiegoś rodzaju zaburzenia psychiczne związane np. z uzależnieniami.  

W przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego, osobie zostaje przydzielony opiekun, natomiast przy ubezwłasnowolnieniu częściowym do dokonania pewnych czynności niezbędna jest zgoda przydzielonego kuratora.

Przepisy prawa jednoznacznie określają, kto może wystąpić z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie. Do tego grona zaliczają się:

• krewny w linii prostej (chyba, że osoba, która ma być ubezwłasnowolniona ma przedstawiciela ustawowego – wówczas krewni nie mogą wystąpić z takim wnioskiem)

• małżonek takiej osobie

• przedstawiciel ustawowy

Jeżeli inna osoba (nie wymieniona powyżej) widzi powód, dla którego osoba powinna zostać w jakimś stopniu ubezwłasnowolniona, powinna się zwrócić do prokuratora z wnioskiem o wszczęcie postępowania, ponieważ sama nie ma takie uprawnienia. Przedstawiony powyżej katalog osób jest katalogiem zamkniętym.

Sąd orzekając o ubezwłasnowolnieniu nie wskazuje czasu, przez jaki będzie ono trwało, ponieważ ubezwłasnowolnienie może zostać jedynie uchylone przez Sąd.